Historie żywe – Muzeum Łemkowskie w Zyndranowej

Muzeum Łemkowskie: Warto odwiedzić Muzeum Kultury Łemkowskiej w Zyndranowej, jedyną w Europie placówkę muzealną prowadzoną przez Łemków.

Kierując się na południe Polski, warto pamiętać, że nie tylko Bieszczady mają swoją historię.

zabudowania wiejskie Zyndranowa Muzeum fot. Lidia Tul-Chmielewska

Za siedmioma górami, za siedmioma lasami….

Zyndranowa – wieś położona w Beskidzie Niskim, powiecie krośnieńskim, gmina Dukla, przy granicy Polski ze Słowacją.  Zabudowania rozciągają się w malowniczej dolinie rzeki Panna (dawniej Sołotwyna).

Wieś otoczona jest górami porośniętymi lasami i krzewami, poprzecinanymi górskimi potokami. Daje to przepiękny krajobraz całej okolicy.  Liczne góry, lasy , łąki, doliny i potoki mieszkańcy wsi chrzcili przez całe stulecia różnymi nazwami.  Niektóre już odeszły w zapomnienie. Całość krajobrazu wchodzi w skład Jaśliskiego Parku Krajobrazowego.

Muzeum Kultury Łemkowskiej Zyndranowa fot. Lidia Tul-Chmielewska

Muzeum Łemkowskie: Łemkowie i ich historie

Wieś na przestrzeni wieków rozwijała się na styku kultur i grup etnicznych. Żyli tutaj Rusini, Żydzi, Cyganie i każda z tych grup żyła w koegzystencji wnosząc swój wkład w rozwój wsi.

Zyndranowa Muzeum wiatrak fot. Lidia Tul-Chmielewska

Dominującą rolę mieli we wsi Rusini – Łemkowie, którzy w czasie wielowiekowej historii wytworzyli oryginalną kulturę materialną i duchową, różniącą się od kultur innych grup etnicznych zamieszkujących Karpaty. Jej niepowtarzalne cechy, osobliwy nastrój, widoczne są w architekturze sakralnej, mieszkalnej i gospodarczej. Także w rzemiośle, strojach, zwyczajach i wielu innych dziedzinach życia.

Wnętrze chałupy łemkowskiej fot. Lidia Tul-Chmielewska

Zarówno I wojna światowa, jak i i II – boleśnie dotknęły także mieszkańców tych ziem. Nieustanne represje, aresztowania, wysiedlenia doprowadziły do opustoszenia całych wsi. W tym także Zyndranowej. Grabiono i dewastowano cerkwie, zagrody, cmentarze, kapliczki i krzyże. Rozproszenie po świecie, dyskryminowani przez władze państwowe, Łemkowie odważnie bronili swej tożsamości, nie poddając się procesom asymilacyjnym.

Chyża łemkowska fot. Lidia Tul-Chmielewska

Teodor Gocz – strażnik historii

Usiłując oclić od zagłady kulturę, język, tradycję, relikty budownictwa i wszelkie ocalałe pozostałości historii, 17 sierpnia 1968 roku Teodor Gocz – mieszkaniec Zyndranowej , wraz z pomocą grona społecznych działaczy łemkowskich, urządził w rodzinnej zagrodzie Izbę Pamiątek Kultury Łemkowskiej. Celem inicjatywy było upamiętnienie wysiedleń ludności łemkowskiej – zachowanie o nich pamięci, o ich tradycjach i kulturze w tym miejscu.

Rzeźby łemkowskie fot. Lidia Tul-Chmielewska

Przez wiele lat gromadzono przedmioty związane z historią Łemków, zmagano się z nieżyczliwością władz, przeżywano porażki i upokorzenia (m.in. wysadzenie pomnika postawionego ku czci poległych w II wojnie światowej).

Dzięki uporowi, determinacji i ofiarności Teodora Gocza oraz społeczności łemkowskiej Izba Pamiątek przekształcona została w Muzeum Kultury Łemkowskiej – mini skansen.

Pomnik żołnierzy z II Wojny Światowej Zyndranowa fot. Lidia Tul-Chmielewska

Muzeum Łemkowskie: Mini Skansen kultury Łemków

Obecnie w skład ekspozycji muzealnej wchodzą:

Chyża – zbudowana w 1860 roku (do 1901 roku, jako chałupa kurna):

Sień – prezentowane są tu przedmioty codziennego użytku, m.in. żarna, wagi, narzędzia stolarskie;

Izba – stare meble, piec z kapą i zapieckiem, naczynia gliniane i żeliwne, sprzęt kuchenny;

Kancelaria pisarza wiejskiego – biuro pisarza, dokumenty, zdjęcia;

Muzeum Kultury Łemkowskiej – wnętrze chałupy fot. Lidia Tul-Chmielewska

Przybudówka – wystawa szewska – warsztat wiejskiego szewca;

Komora – wystawa narzędzi tkackich, warsztat tkacki;

Stajnia – ekspozycja pasterska oraz gospodarska;

Boisko – wystawa narzędzi i sprzętu rolniczego.

Koniusznia – zgromadzono militaria z czasów I i II wijen światowych.

Budynek koniuszni militaria fot. Lidia Tul-Chmielewska

Świetlica wiejska – pełni funkcje wystawowe (malarstwo, rzeźba), znajduje się tutaj również biuro Muzeum z bogatym zestawem publikacji.

Kuźnia – pochodzi z Zyndranowej, wewnątrz palenisko z miechem, kowadło i zestaw narzędzi kowalskich.

Kaplica – rekonstrukcja typowej łemkowskiej kaplicy z XIX/XX wieku, wewnątrz ołtarzyk z figurami i obrazami świętych.

Wiatrak – przeniesiony z Wapiennego, posiada kompletny mechanizm.

Mała karczma – prowadziła m.in. wyszynk piwa, klientów obsługiwano przez okienko z ladą.

Chlewik – chlewik na świnie, owce i kury – obecnie pełni rolę magazynku na sprzęt gospodarski.

Pawilon  wystawowy – wybudowany w 2011 roku ze środków Unii Europejskiej. Znajdują się tu wystawy: stroi ludowych, rzeźby, pisanek, starych fotografii, malarstwa, twórczości Iwana Rusenki oraz eksponatów sakralnych i liturgicznych. Na piętrze budynku zorganizowano biuro muzeum, bibliotekę oraz salkę audiowizualną do spotkań i prezentacji.

Ekspozycje w pawilonie w Zyndranowej fot. Lidia Tul-Chmielewska

Muzeum Łemkowskie: Pomniki, figury i krzyże

Na terenie zagrody muzealnej znajdują się również obiekty: pomnik ku czci ofiar Talerhofu i obozu w Jaworznie, odbudowany po zniszczeniu pomnik żołnierzy poległych w walkach o Przełęcz Dukielską w 1944 roku, ściana krzyży z nieistniejących już cerkwi (tzw. łemkowska ściana płaczu), żuraw studzienny, konstrukcja traka (piły), figury i krzyże przydrożne, tablice upamiętniające znanych Łemków: Epifana Drowniaka (Nikifora), Iwana Rusenka i Wołodymyra Chylaka.

Muzeum w Zyndranowej kapliczki i krzyże fot. Lidia Tul-Chmielewska

Zabytkowe obiekty na terenie Muzeum pochodzą z końca XIX wieku. Oryginalne jest ich wyposażenie: meble, wyroby rzemiosła, stroje, dzieła sztuki ludowej, sprzęty i narzędzia rolnicze. W budynku koniuszni znajduje się wystawa historyczna – głownie militaria i pamiątki z okresów I i II wojny światowej.

Muzeum Łemkowskie: Kuźnia Muzeum w Zyndranowej fot. Lidia Tul-Chmielewska

W kuźni znajduje się wystawa narzędzi i wyrobów kowalskich.

Muzeum Łemkowskie: Pawilon wystawowy Muzeum w Zyndranowej fot. Lidia Tul-Chmielewska

W nowym pawilonie wystawowym urządzono ekspozycje strojów ludowych, pisanek, rzeźb, starych fotografii, eksponatów sakralnych, grafiki i malarstwa.

Muzeum Łemkowskie: Elementy architektury Zyndranowa Muzeum fot. Lidia Tul-Chmielewska

Zyndranowa to coraz bardziej znane miejsce

Corocznie w okresie letnim na terenie Muzeum organizowane jest święto kultury i tradycji łemkowskich :Od Rusal do Jana”. Biorą w nim udział Łemkowie w różnych stron Polski, z Ukrainy, Słowacji , turyści, i mieszkańcy Podkarpacia.

Muzeum Kultury Łemkowskiej w Zyndranowej, jako jedyna muzealna placówka łemkowska w Europie, prowadzona przez Łemków, cieszy się coraz większą popularnością.

Do Muzeum przyjeżdżają tysiące turystów z kraju i zagranicy.

Ideą Muzeum jest wzbogacanie kultury narodowej, stanowiący istotny element integrujący rozrzuconą po świecie społeczność łemkowską.

Muzeum Łemkowskie: Wiatrak Zyndranowa Muzeum fot. Lidia Tul-Chmielewska

Historie prawdziwą trzeba poznawać

To wspaniałe miejsce, dające wgląd w etniczność mieszkańców Podkarpacia, które koniecznie należy wpisać w mapy swoich wycieczek. Warto uzupełniać własną wiedzę historyczną, w żywym kontakcie z miejscem i regionem.

Muzeum Łemkowskie: Łemkowska ściana płaczu fot. Lidia Tul-Chmielewska

Niestety wiedza historyczna obecnie jest nam przekazywana w sposób wybiórczy, co w sposób niekompletny kształtuje naszą świadomość. Stąd właśnie rola  Muzeów, pamiątek rodzinnych – rozmowy z ludźmi – to żywy ślad przeszłości, którą każdy świadomy człowiek powinien poznawać.

Opracowano z materiałów:

1. Informator Muzeum Kultury Łemkowskiej w Zyndranowej
2. „Życie Łemka” – Teodor Gocz
3. „Wojna o pomnik” – Artur Bata

Czytaj więcej: Szlaki w Bieszczadach – najlepsze trasy dla początkujących i zaawansowanych. MAPA MIEJSC!