Symboliczne znaczenie roślin w dawnych Bieszczadach

Narodziny
Gdy rodziła się dziewczynka – sadzono lipę, chłopiec – dąb lub jawor. Dzieciom nowo narodzonym ofiarowywano krzyżyk z osiki – by odegnać złe duchy. Dziurawiec natomiast pełnił funkcję ochrony matki i dziecka przed działaniem demonów.

Komunia
W uroczystości, przyjęcia pierwszej komunii świętej przypisywano rolę żywym pędom barwinka, na pogórzu natomiast kwiatom i liściom konwalii majowej. W latach późniejszych do ozdobienia stosowano mirt i bukszpan. Eucharystycznym symbolem komunii jest winogron i kłos zboża.

Ślub
Np. w okolicach Wołkowyi przed weselem chałupy zdobiono girlandami barwinka, zwłaszcza okna i drzwi, a wiankami z barwinka wiązane ze wstążkami – oznaczano państwo młodych i drużbów. No i obowiązkowo musiała być wpięta we włosy panny młodej kalina.

U Bojków zwyczajem było, że para młoda po zaślubinach niosła do swiaszczennika trzy gałązki sosny oplecione barwinkiem, – jako znak, że ceremonia się zakończyła.

Śmierć i pogrzeb
Pod poduszkę osoby konającej wkładano ziele kopytnika. Ciało zmarłej osoby myto, a wodę należało wylać pod krzak czarnego bzu. Np. w Wołosatem do trumny osoby zmarłej wkładano wianek z owsa. Zmarłemu palaczowi natomiast na ostatnią drogę ofiarowywano fajkę z bzu i tytoń. Trumny były wykonywane z drewna jodłowego lub świerkowego, które nakrywano lnianym płótnem.

Podczas pogrzebu bojkowskiego sypano nasiona maku, by zmarłemu zapewnić spokojny wieczny sen. Na świeżej mogile kładziono gałązki brzozy, by duszy zapewnić spokój. Samobójcom natomiast na grób kładziono gałązki tarniny lub głogu – następnie je podpalano by oczyścić duszę nieszczęśnika.

Motywy roślinne w sztuce sakralnej i użytkowej

Motywy roślinne obecne były nie tylko w wierze, ale również w sztuce każdej epoki. Rośliny stały się inspiracją dla rzeźbiarzy, malarzy, rzemieślników i twórców ludowych. Piękno roślinności miało zastosowanie we wzorach dekoracyjnych, w różnorodnej formie np. drobnych elementów pokrywających całą powierzchnię lub też pojedynczych, większych lub mniejszych motywów, jednobarwnych lub kolorowych. Przez wiele stuleci wzory inspirowane światem roślin były kopiowane i wytwarzane przez ludzi zdobiących przedmioty użytkowe czy także stroje ludowe. Przedmioty, codziennego użytku, jak i odświętne, zdobione były motywami lilii, róż, szarotek, chabrów, bratków, niezapominajek, winorośli, konwalii, dzwonków, fiołków a także kłosów zbóż, pędów kosodrzewiny, szyszek świerkowych, chmielu, ostów, tulipanów, miesięcznicy a nawet maków oraz gałązek bzu (lilaka). Czasem wzór dopełniano owocami jabłoni, poziomki, maliny, śliwki, dzikiej róży, winogrona oraz gałązkami drzew liściastych.

Przykładem wdzięcznego drzewa, najczęściej spotykanego w malarstwie jest wierzba. Spotykana często na obrazach – jako symbol sielskości i polskości naszego krajobrazu.

Barwinek często wykorzystywany, w sztuce sakralnej, zwłaszcza na mogiłach rusińskich, czasem także, jako motyw na grobach współczesnych. Wpleciony w ornament krzyża, czasem u stóp anioła.

Mak był symbolem snu, ale także śmierci. Na karpackich nagrobkach często widujemy makówki, często wplecione w żeliwny krzyż, bądź, jako element dekoracyjny na nagrobku.

Chaber – to odniesienie do gwiaździstego nieba i pośmiertnego spokoju. Symbolizuje wstawiennictwo Jasnej Pani za duszę zmarłego.

Dąb – motyw wszechobecny na cmentarzach Podkarpacia. Stosowany w ornamentyce na grobach żołnierskich, policyjnych, powstańczych. Jest wyrazem honoru, męstwa i niepodległości. To najczęściej spotykany motyw sztuki nagrobnej.

Symboli można mnożyć, to tylko zarys bogatej ornamentyki w sztuce sakralnej. A mamy jeszcze zdobnictwo w sztuce ludowej, w zdobieniu odzieży czy wśród rzeźbiarzy, malarzy.

To tylko wąski zakres bogactwa wykorzystania symboliki roślin. Każdy region cechuje swoista mentalności i symbolika. Trudno jednoznacznie jest określić granice między magią a symboliką. Całoroczność wierzeń ludowych splatała się z chrześcijańską symboliką, ciężko określić granice w dawnym sacrum i profanem.

Wiele istotnych informacji w tej tematyce odnajdziemy w książkach Adama Szarego – „Bieszczadzkie Motywy Roślinne” i „Tajemnice bieszczadzkich roślin – wczoraj i dziś”.

Źródło: Adam Szary: „Bieszczadzkie Motywy Roślinne”