Ulucz – cerkiew w Dolinie Sanu

Cerkiew w Uluczu w otoczeniu gęstego lasu, wokół wiele mogił mieszkańców, wywołuje niezwykłe wrażenie – metafizyczne. Czas jakby się zatrzymał i wydaje się słyszeć dzwony i śpiew. Ulucz – kto raz trafił w to miejsce, będzie tam wracał.

Cerkwie pozostały cerkwiami

Na skraju Bieszczadów, w Dolinie Sanu i Osławy, pozostało wiele starych świątyń, gdzie nadal żyją ludzie, którzy ożywiają je śpiewem i modlitwą, palą świece intencyjne na nabożeństwach, często słyszymy tam zaśpiew „hospody pomiłuj”.

Pomimo nieszczęść i zniszczeń niesionych po zakończeniu II Wojny Światowej, na południowo-wschodnim obszarze Polski zachowało się wiele pięknych, drewnianych cerkwi, które są dziełem rąk i talentu licznych pokoleń mieszkańców.

Cerkiew w Uluczu – perełka architektury sakralnej

Jedną z piękniejszych w tym regionie, nie tylko na Podkarpaciu, ale w Polsce, jest cerkiew w Uluczu.
Zanim dotrzemy w Bieszczady, warto zaplanować sobie trasę, od Sanoka w kierunku Przemyśla. Możemy nacieszyć się od Tyrawy Wołoskiej w kierunku Mrzygłodu uroczym spokojem i krajobrazami. Mnóstwo tutaj małomiasteczkowej i wiejskiej zachowanej architektury, która na myśl przywodzi – skansen. Cerkwie w Tyrawie Solnej, Dobrej Szlacheckie, Hłomczy, Hołuczkowie, Siemuszowej, Łodzinie, Uluczu – to skarbnica drewnianej architektury sakralnej i historii.

Cerkiew w Uluczu unikat w skali Polski / fot. Lidia Tul-Chmielewska

Dlaczego Ulucz jest tak wyjątkowy?

Ulucz to cerkiew greckokatolicka pw. Wniebowstąpienia Pańskiego (pierwotnie klasztorna). Obiekt uznawany był za jedną z najstarszych drewnianych cerkwi na terenie Polski i datowany jest na pocz. XVI wieku. Według badań dendrochronologicznych, uznano, że cerkiew została wybudowana w 1659 roku, jednakże data nadal jest sporna, albowiem według szematyzmów, pierwsza cerkiew (1510-1517) została gruntownie wyremontowana i przebudowana, stąd belki, drewno mają prawo być młodsze od faktycznie postawionej cerkwi.

Unikalna architektura cerkwi w Uluczu / fot. Lidia Tul-Chmielewska

Nie zmienia to jednak faktu, że Ulucz to miejsce, gdzie można zobaczyć architektoniczny cud budownictwa sakralnego. Ta bazyliańska świątynia pozostanie jedną z niewielu zachowanych drewnianych cerkwi, które daje nam wyobrażenie o najdawniejszym budownictwie sakralnym.

Architektura bazyliańska cerkwi w Uluczu / fot. Lidia Tul-Chmielewska

Położona w malowniczym miejscu, na szczycie wzgórza Dubnyk, dość stromego i zalesionego. Teren przycerkiewny otaczają czytelne pozostałości podwójnego muru kamiennego, w którym była furta i brama. Albowiem cerkiew wchodziła w skład monastyru bazyliańskiego, znajdującego się na szczycie wzgórza. Monastyr został opuszczony przez bazylian w 1744 roku, jednak świątynia stała się celem pielgrzymek i procesji.

Po wysiedleniach ludności ukraińskiej, cerkiew wiele lat pozostała opuszczona. Gruntowny remont przeprowadzono w latach 1961-69. Obecnie cerkiew jest filią Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku.

Architektura

Jest to budowla orientowana, trójdzielna. Ściany konstrukcji zrębowej na podmurówce z kamienia. Sanktuarium zamknięte jest trójbocznie. Dach na sanktuarium kalenicowy, pięciopłaciowy, powtarzający kształt sklepienia. Nawa na planie zbliżonym do kwadratu, nakryta ośmiopolową kopułą zrębową. Babiniec na planie prostokąta, nakryty zrębowym sklepieniem kolebkowym. Sklepienie jest bardzo ciekawym zjawiskiem architektonicznym. Dolnych części ścian w najstarszych cerkwiach nie pokrywano gontem, wręcz przeciwnie – tworzono przestrzeń pomiędzy dachem, a samą bryłą świątyni, w celu zapewnienia dobrej wentylacji, co zapobiegało gniciu drewna. O tej metodzie niestety w późniejszym czasie –zapomniano.

Najstarsze zachowane wyposażenie cerkwi pochodzi z II połowy XVII wieku – wielostrefowy ikonostas, obecnie znajdujący się w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. Ikonostas wykonany został w dwóch etapach w II połowie XVII wieku. Starsza, zasadnicza część to dzieło Ioana Hyrowskiego, wykonana po 1660 roku. W 1682 roku – Stefan Dzengałowicz uzupełnił ikonostas obrazkami apostołów oraz kartuszami z wizerunkami proroków.

Cerkiew w Uluczu – ikonostas / fot.Lidia Tul-Chmielewska

Pozostałości ikonostasu cerkiew Ulucz / fot.Lidia Tul-Chmielewska

We wnętrzu nawy zachowała się ścienna polichromia figuralna, przedstawiająca Mękę Pańską. U podstawy obrazu Ukrzyżowania czytelny fragment inskrypcji fundacyjnej.

Zachowana polichromia cerkiew Ulucz / fot. Lidia Tul-Chmielewska

Cerkiew w Uluczu w otoczeniu krzyży / fot. Lidia Tul-Chmielewska

Przed Cerkwią Ulucz stoi krzyż, a pod nim tablica poświęcona księdzu Michałowi Werbickiemu, kompozytorowi ukraińskiemu znanemu z muzyki liturgicznej, a także autorowi muzyki obecnego hymnu Ukrainy. Kompozytor związany był w dzieciństwie z cerkwią Uluczu – jego ojciec był tutaj proboszczem.

Ulucz tablica poświęcona kompozytorowi hymnu Ukrainy / fot. Lidia Tul-Chmielewska

Legendy

Jak z wieloma miejscami, tak i z tą cerkwią wiąże się kilka legend. Jedna z nich mówi, że u stóp wzgórza przygotowywano budulec do postawienia świątyni, która miała stanąć właśnie w tym miejscu u podnóża. W tajemniczy sposób jednak w nocy, jakaś siła nadprzyrodzona przeniosła cały materiał na szczyt wzgórza. Trzykrotnie znoszono materiał i trzykrotnie historia sie powtarzała. Dlatego ostatecznie podjęto decyzje, że skoro Bóg sam wskazuje gdzie ma stać świątynia, to wybudowana zostanie na szczycie Dubnyka, pomimo ciężkich warunków by tam dotrzeć. W miejscu gdzie miała stanąć cerkiew, stoi obecnie kapliczka.

Kapliczka w Uluczu u stóp wzgórza Dubnyk / fot. Lidia Tul-Chmielewska

Ulucz – niezwykłość miejsca

Cerkiew w otoczeniu gęstego lasu, wokół wiele mogił mieszkańców, wywołuje niezwykłe wrażenie. Wręcz metafizyczne. Czas jakby się zatrzymał i wydaje się słyszeć dzwony i śpiew. Kto raz trafił w to miejsce, będzie tam wracał. Nie da się zapomnieć, nie da się nie przywołać w pamięci widoku przepięknej bryły cerkwi. I tego wręcz niespotykanego spokoju, jaki ją otacza. Miejsce wyjątkowe, ponadczasowe i warte poznania.

Materiały źródłowe:
• Szlak Architektury Drewnianej Podkarpackie
• Cerkwie Szlaku Ikon – Robert Bańkosz

Autorka artykułu: Lidia Tul-Chmielewska

Czytaj dalej o bieszczadzkich cerkwiach:

• Orelec
• Czarna
• Cerkiew w Paszowej pw. Soboru Matki Bożej
• Chmiel
• Cerkiew Narodzenia Najświętszej Panny Marii w Liskowatem
• Leszczowate
• Równia
• Tyrawa Solna
• Polana