Bogactwo zimowego lasu. Sprawdź, jak rozpoznać tropy zwierząt na bieszczadzkich ścieżkach

Zawsze. Jest takie powiedzenie, że najlepszy aparat to ten, który zawsze masz przy sobie. Ile jest historii niespodziewanych, bardzo bliskich spotkań ze zwierzyną lub bardzo rzadkimi spektaklami na niebie. Świadomość przeżycia tego bez udokumentowania jest bardzo bolesna, zwłaszcza, gdy życiową pasją jest właśnie wspomniana fotografia. Zjawiska przyrodnicze są złożoną naturalnych procesów ekologicznych oraz wpływu na nią człowieka, trzeba je sprytnie na bieżąco czytać, aby popełnić wymarzoną fotografię. Trzeba być w odpowiednim miejscu, w odpowiednim czasie, a przede wszystkim mieć ze sobą aparat fotograficzny. Tak to niestety już jest. Chociaż nie zawsze taka wyrachowana strategia się sprawdza, albowiem miałem kiedyś przygodę, która udowodniła mi, że adrenalina może odebrać człowiekowi zdolność ruchu. Na jedną z moich najdzikszych leśnych ścieżek wyszedł misiek. Duży, dojrzały misiek. Z pewnością przekroczył 250 kg. Znalazł się ode mnie w odległości 20 metrów. Zamarłem. Autentycznie zamarłem. Trwało to może kilkanaście sekund, w mojej głowie kilka minut. Mimo, iż aparat miałem na ramieniu to nie zdołałem uczynić żadnego ruchu, ponieważ nie wiedziałem jak to zostanie odebrane przez niedźwiedzia. Przygoda życia, nieuwieczniona, ale w głowie pozostanie na zawsze. Las, przyroda, góry to jeden, wielki niezgłębiony teatr, trzeba tylko znaleźć się w danym miejscu o dobrym czasie. Oczywiście z aparatem fotograficznym (śmiech).

Misio – fot. Paweł Lewandowski

Aparat noszę już zawsze przy sobie, ponieważ miałem parę spotkań, o których nie sposób zapomnieć, ale niestety niezapisanych na karcie aparatu. Jednym z nich było spotkanie potężnego jelenia byka przechodzącego przez drogę. Szesnastak regularny, obustronnie koronny. Jedyny w swoim rodzaju.  Był to czas rykowiska, dlatego zwierzę było lekko otumanione. Przeszło bardzo powoli i majestatycznie przez szosę, następnie zatrzymało się na poboczu w pobliżu okazałych jodeł, a co najważniejsze nie wykazywało strachu, lecz swoiste zaciekawienie. Mogłem wtedy wykonać wiele świetnych fotografii, jednak nie przewidziałem takiej sytuacji. Nie miałem nic. Dosłownie nic by go uwiecznić. Od tego czasu aparat mieszka już w moim samochodzie.

A czy łatwiej zwierzęta wypatrzyć w lesie w okresie zimy? Jak to jest? Czy tropy zimowe, którymi cały las jest opisany to ślady większej aktywności zwierząt? Czy one zawsze takie ruchliwe? Bo to oznacza, że las zimą wcale nie zamiera. Może nawet jest bardziej aktywny niż w innych porach roku?

Zima w lesie ma swoje prawa. Zwierzyna zachowuje się inaczej, co nie oznacza, że traci aktywność. Właściwie jej aktywność wzrasta, ponieważ musi się intensywniej przemieszczać w poszukiwaniu pożywienia. Poza tym zwierzęta inaczej zachowują się zimą, a inaczej na wiosnę, co w głównej mierze podyktowane jest dostępnością pokarmu. Na zimę na przykład jelenie zbierają się w chmary, a sarny w rudle, aby korzystać z wiedzy najbardziej doświadczonego przewodnika. Grupy rodzinne saren mogą składać się z obojga płci. Jelenie jednak dzielą się na chmary żeńskie i męskie. Chmarze łań przewodzi zawsze licówka, tj. najbardziej doświadczona łania posiadająca potomstwo. W chmarze żeńskiej oprócz łań występują również młode byczki, takie w wieku do 3 lat oraz cielaczki, natomiast męska chmara składa się wyłącznie z byków.

Zaiteresowana chmara – fot. Paweł Lewandowski

A te chmary zbierają się w celu większego bezpieczeństwa?

W okresie zimowym jest mocno utrudniony dostęp do pokarmu ze względu na grubą warstwę śniegu. W dolinach na otwartych terenach śnieg tak mocno nie doskwiera, ale już w lasach powyżej 750 m warstwa śniegu jest gruba i twarda (ok 40-50 cm) niemal przez cały okres zimowy. Zwierzęta wykorzystują swoją wiedzę i doświadczenie, dlatego nie szukają pokarmu gdziekolwiek popadnie. Od tego właśnie jest licówka, która dokładnie wie, w jakim miejscu trzeba tego pokarmu szukać, gdzie warstwa śniegu jest mniejsza, a bogactwo pożywienia największe. Do takich miejsc należą lasy prześwietlone, gdzie występuje bujne runo, a zwłaszcza zimozielona jeżyna gruczołowata – zimowy zielony przysmak zwierząt. Połączenie zwierząt w chmarę, daje zdecydowanie większe poczucie bezpieczeństwa oraz większą szansę na znalezienie pokarmu, a w rezultacie przetrwanie. Idąc do lasu musimy mieć świadomość, że spotkanie ze zwierzyną nie należy do łatwych, ponieważ zwierzęta z reguły prowadzą tryb zmierzchowo-nocny, który siłą rzeczy jest dla nas ludzi naturalną przeszkodą.  Może i dobrze (śmiech). W dzień to raczej element zaskoczenia.

Sarenka – fot. Paweł Lewandowski

A jak to z misiami jest? Tak jak w piosence, stary niedźwiedź mocno śpi zimą?

Samice niedźwiedzia muszą gawrować, zawsze, jest to podstawowy warunek wydania na świat potomstwa. Zazwyczaj wchodzą do gawry w połowie grudnia, a po raz pierwszy opuszczają ją w połowie marca, czasem pod koniec marca, kiedy młode niedźwiadki zaciekawione są otaczającym je światem, a śniegi znacznie ustąpią. Zależy to głównie od czynników zewnętrznych. Młody niedźwiedź rodzi się na przełomie stycznia i lutego. Natomiast całkiem inaczej jest z samcem. Samiec żyje chwilą (śmiech), nie ma obowiązku troszczenia się o potomstwo. Dojrzałemu niedźwiedziowi potrzebne są naprawdę bardzo trudne warunki atmosferyczne, aby schował się w gawrze. Młode samce, są jednak często zimą aktywne, taki misiowy nastolatek, ciekawy świata. Natomiast te stare, bogate w grubą warstwę tłuszczyku, hibernują, niekoniecznie nawet, kiedy jest zimno.

Misie tropy / fot. Paweł Lewandowski

Jak to jest spotkać w lesie się z misiem? Ja osobiście do lasu boję się iść sama…

Wśród leśników i przyrodników obecne jest propagowanie odpowiedniego zachowania się w lesie. Jeśli jesteśmy sami, nie należy skradać się, chodzić bezszelestnie. Miśki mają zdecydowanie lepszy słuch i węch niż my, dlatego kiedy nas usłyszą to po prostu oddalą się bezpieczną odległość. Najbardziej niebezpieczny jest element zaskoczenia, człowiek zaskoczony reaguje z reguły ucieczką. Misio zaskoczony może być niebezpieczny. Może pozorować atak – w bardzo szybkim tempie podbiega i zatrzymuje się na kilka metrów przed intruzem, by stanąć na dwóch łapach demonstrując siłę. I teraz znajdźmy w sobie tyle silnej woli, by nie ratować się ucieczką… Co może uruchomić w drapieżniku instynkt ścigania zdobyczy. W biegach z misiem nie mamy szans. Potrafi on na małej odległości przyspieszyć do 60 km/h. Wbrew misiowatemu wyglądowi jest to bardzo zwinne zwierzę. Dlatego lepiej przeciwdziałać takim sytuacjom. Śpiewajmy, używajmy gwizdków, niektórzy obficie spryskują się perfumami, tak by nie stać się elementem zaskoczenia.

Trop niedźwiedzia – fot. Lidia Tul-Chmielewska

A teraz powiedz mi w słowach kilku, co sądzisz o wilku?

No tak, sprawa wilków jest od kilku lat dość drażliwym tematem. Więc jest tak. Dziki i zdrowy wilk nie jest zagrożeniem dla człowieka. Wilk jest ostrożny, czujny i bardzo inteligentny. Dlatego wilki oswajając się z zapachem człowieka przyzwyczajają się do ludzi, nie czują bezpośredniego zagrożenia, stąd pojawiają się coraz częściej blisko siedlisk ludzi.

Trop wilka – fot. Paweł Lewandowski

Widzimy w pobliżu domostw sporo wilczych tropów. Mówi się o sznurowaniu. Co to takiego?

Wilcze tropy układają się wzdłuż linii prostej tworząc charakterystyczne „sznurowanie”, to znaczy, że wilki idą watahą trop w trop, czyli po swoich śladach. Tak naprawdę nigdy do końca nie wiadomo ile wilków przeszło w takim sznurze. Jedynie, gdy ich tropy się rozchodzą jest szansa policzenia osobników. Wilki idąc w ten sposób poruszają się cicho po sprawdzonym już gruncie oraz w pewien sposób ograniczają do minimum ślad zapachu po sobie. Wilki to wielbiciele zimy. Podczas godów (cieczki) lubią pogodę mroźną, bezwietrzną, bez opadów atmosferycznych. Lubią bawić się w śniegu.  Dlaczego wilki widać bardziej zimą? Bo schodzą za zwierzyną płową w niższe partie terenu. Jelenie, sarny szukają pożywienia tam gdzie cieplej, czyli w niższych partiach lasu, a co za tym idzie również za nimi podążają drapieżniki.

Wilczym tropem – fot. Paweł Lewandowski

Nasz bieszczadzki kot, symbol – ryś? To sztuka nie lada zaobserwować rysia.

Tak, ryś jest samotnikiem i jest bardzo ostrożny. Ale o dziwo, ryś często jest w naszym bliskim otoczeniu, co można zaobserwować po jego tropach. Jednak jest niezwykle tajemniczy, cichy i wkomponowany w las, na tyle, że staje się dla nas po prostu niewidzialny. Ryś nie boi się człowieka, właściwie to mało, czego się boi. Tak się mówi, że za wilkiem jak i za rysiem warto oglądać się za siebie. Zdarza się tak, że przechodzimy pewną ścieżką, a po chwili za nami przechodzi wspomniany wilk, albo ryś. Spacerując po lesie nie mamy świadomości, że obok znajduje się drapieżnik, który spokojnie przeczekuje nasze przejście, by móc kontynuować wędrówkę. Ryś to doskonały strateg. Poluje głównie na sarny, ale również na cielęta jeleni. Strategia rysia polega na tym, że posiada zawsze kilka tzw. „jadłodajni”, punktów pokarmowych. Upolowane zwierzęta ukrywa w różnych miejscach. Nie bazuje tylko na jednej ofierze. Zakopuje je głęboko w śniegu, ziemi, a nawet wciąga na drzewo, lub ukrywa w spróchniałych kłodach.

Trop rysia – fot. Paweł Lewandowski

Kolejne zwierzątko kojarzone z Bieszczadami to żubr. Co powiesz o żubrze w zimowej porze?

No zwierzątko (śmiech) to to nie jest. To jest ogromne i potężne zwierzę. Żubry gromadzą się w stadach podobnie jak jelenie – cały czas. Oprócz rui, która trwa od końca lipca, do września, gdyż w tym czasie do stad krów i cielaków dołączają samce, tworząc potężne stada. W okresie zimowym podobnie jak jelenie, żubry żyją osobno w stadach męskich i żeńskich.  Zimą żubry słabo sobie radzą. W nadleśnictwie Baligród mamy około 400 osobników. Stanowią dość duży problem dla lasu, jeśli chodzi o młode drzewa. Stąd intensywne dokarmianie zimą żubrów. W lecie żubry odżywiają się głównie trawami i roślinami zielnymi, zimą niestety nie mają podstawowego pokarmu, dlatego zjadają to, co najlepiej dostępne. Jeśli stado wejdzie w młodnik, to taki żubr, naprawdę potrafi uszkodzić kawał lasu. Stąd nadleśnictwa intensywnie dokarmiają żubry, by je skupić w pobliżu paśników i maksymalnie zniwelować szkody w uprawach.

Żubr samiec żyjący na wolności – fot. Paweł Lewandowski

Co na koniec możesz powiedzieć o tropieniu w lesie zimowych śladów?

Przede wszystkim, zalecam nie schodzenie z wytyczonych ścieżek turystycznych czy edukacyjnych. Musimy mieć świadomość, że podążając za tropem, możemy dojść do jego właściciela i stanąć z nim oko w oko. Warto jednak obserwować ślady zwierząt, warto odkrywać, do kogo należą, jest to niewątpliwa frajda i poznawanie niesamowitego świata przyrody.

Zima w tym roku nie była zbyt groźna i obfita w śnieg, czy to miało wpływ na zwierzynę?

Zdecydowanie tak, zwierzyna mogła przebywać w wyższych partiach lasu, łatwiej mogła zdobywać pożywienie. Należy pamiętać, że nawet tutaj u nas w Bieszczadach, pomimo, że w niższych partiach brak śniegu, albo jest go niewiele, wyższe partie lasu, są o wiele bardziej chłodniejsze, a co za tym idzie – leży tam gruba pokrywa śniegu. Tak, więc zima jeszcze się w Bieszczadach trzyma.

Wkrótce nadejdzie wiosna, nowe zachowania, pobudzenie i ożywienie w przyrodzie. Ale to już odrębna rozmowa. Życzę owocnych łowów z aparatem w dłoni.